طبیعت تفت در حصار گرد و خاک معادن

اسکان نيوز: شهرستان تفت به واسطه وجود مناطق ییلاقی و سرسبز، جاذبه‌های گردشگری، مناطق خرم کوهستانی، وجود پناهگاه حیات وحش شیرکوه، جاذبه‌های طبیعی و باستانی، دارای موقعیت خاصی است و متنوع‌ترین و بیشترین آثار طبیعی و تاریخی استان در این شهرستان قرار دارد.

تفت با ۱۴۶۶ قنات بیشترین تعداد قنات کشور را در دل خود جا داده است و مناطق روستایی این شهرستان همواره، مقصد تفریحی مردم استان یزد و حتی سایر استان‌ها بوده و کمتر کسی است که به یزد سفر کند و حضور در این شهرستان زیبا را از دست بدهد، شهرستانی که در دل کویر، زبانزد عام و خاص در زیبایی و سرسبزی است.

حالا با شرایط ویژه‌ای که این منطقه دارد، هر عاملی که بخواهد منجر به تخریب محیط زیست شده و آثار زیانباری بر طبیعت بکر و دلنشین شهرستان وارد کند منجربه واکنش فعالان محیط زیست و بخش قابل توجهی از مردم و بویژه ساکنان منطقه مورد نظر می شود. 

در سال های اخیر، چنگ معادن بر منابع طبیعی و آثار تاریخی این شهرستان، جلوه‌های ناخوشایندی را پدید آورد که اگر همچنان ادامه داشته باشد، در آینده نه چندان دور، متنوع ترین شهرستان گردشگری استان یزد به شهرستان معادن تبدیل می‌شود.

معادنی که هر چند شاید در دراز مدت، سود اقتصادی داشته باشد اما ارزش افزوده یا فایده ای برای ساکنان و اهالی آن ندارد و حتی موجب ایجاد خسارت به زیرساخت‌های منطقه مانند قنوات و راه‌های روستایی شده و حتی برخی از جاذبه‌های طبیعی و تاریخی را در معرض نابودی قرار داده است.

هر عقل سلیمی هم می‌پذیرد که در تعارض میان منافع بلند مدت اقتصادی ناشی از بهره‌برداری از معادن از یک سو و حفظ محیط زیست و رضایت ساکنان منطقه از سوی دیگر، باید رضایت مردم را در اولویت قرار داد.

تجدیدنظر در شیوه صدور مجوز بهره برداری معادن و میزان استخراج آنها، ممنوعیت بهره‌برداری معادن در نزدیکی جاذبه‌های طبیعی و تاریخی شهرستان، بررسی شرایط منطقه، لحاظ کردن نظر مردم و کارشناسان درباره استخراج معدن، الزام معادن به انجام مسئولیت‌های اجتماعی خود در قبال مردم منطقه از عمده ترین راهکارهای مقابله با این چالش است که فعلا همین راهکارها حلقه مفقوده این پازل نامتجانس است.

نیاز است مسئولان استان یزد تدبیری برای جلوگیری از بهره‌برداری بی‌رویه معادن در تفت بعنوان نگین سبز کویر بیندیشند؛ شهرستانی که نقاط بکر، زیبا و دیدنی آن تفرجگاه مردم یک استان است به گونه‌ای که در روزهای تعطیل غیرکرونایی یک سوم تا نیمی از جمعیت استان سرازیر آن می‌شوند.

نمی‌توان کلنگ به دست گرفت و هر جا که احساس کردیم معدنی در دل زمین نهفته، فورا دست به کار شویم و با محیط زیست و زندگی مردم بازی کنیم! پس آرامش و سلامتی مردم چه می‌شود؟

اجرا صحیح قانون وصول یک درصد عوارض فروش معادن، مهمترین راهکار جبران خسارت معادن به زیرساخت های استان و شهرستان است که با پیگیری مجمع نمایندگان استان یزد در دوره قبل مجلس شورای اسلامی نتایج خوبی از آن حاصل شد و می‌طلبد مجمع نمایندگان فعلی استان نیز در تداوم آن بکوشند، اما این همه چاره و راهکار نیست.

 

«توران‌پشت» یکی از کهن‌ترین نواحی شهرستان تفت، استان یزد و کشور است که آثار تاریخی فراوانی را از دوره‌های مختلف تاریخی در دل خود به یادگار دارد؛ از سنگ‌نگاره‌های چند هزارساله و قلعه متعلق به دوره ساسانی تا برج مقبره‌های عهد سلجوقی و آثار ریز و درشت دیگر.

توران پشت به لحاظ زیبایی‌های طبیعی نیز بسیار حائز اهمیت است و مجموعه‌ای از زیباترین چشمه‌های جوشان کشور و کوه‌هایی منحصربه‌فرد را در خود جا داده است.

حالا این منطقه که می‌تواند به یکی از قطب‌های اصلی گردشگری کشور بدل شود در حال تبدیل شدن به قطب معدنی است و خواب‌های آشفته‌ای هم برای آن دیده‌اند.

در حالی که کارشناسان محیط زیست، فعالان اجتماعی، دوستداران طبیعت و ساکنان مناطق معدنی در تفت به شدت با معدن‌خیز شدن مناطق بکر و منحصربه‌فرد خود مخالف هستند متاسفانه عده ای پا را در یک کفش کرده و مصر به معدنی شدن آن هستند که در ادامه این گزارش به آن می‌پردازیم.

 

استاد دانشگاه و پژوهشگر روستا «توران پشت» واقع در بخش مرکزی شهرستان تفت می‌گوید: به رغم ظرفیت بالا این ناحیه برای تبدیل شدن به یکی از قطب‌های گردشگری استان، تاکنون هیچ تلاشی در این راستا صورت نگرفته و به نظر می‌رسد که توران پشت در حال تبدیل شدن به یک منطقه معدنی تمام عیار است.

میثم صادقی می‌افزاید: اگر گشتی چند ساعته در توران‌پشت داشته باشید، متوجه می‌شوید که همه آثار تاریخی توران‌پشت بدون کوچکترین رسیدگی به حال خود رها شده و رو به نابودی هستند و از سوی دیگر معادن متعددی از گوشه و کنار این منطقه از دل زمین سر برآورده‌اند.

این فعال اجتماعی به زیان بار شدن فعالیت معادن از اوایل دهه نود اشاره می کند و ادامه می دهد: معادن، خسارات جبران‌ناپذیری به چشمه‌های جوشان و آب گرم منحصربه‌فرد کشور در این روستا وارد کرده است؛ معادن توران‌پشت دقیقا در کنار کوه‌های تاریخی منطقه همچون تخت رستم، کل فیروز و سل هفتادر واقع شده‌اند و تاکنون موجب از بین بردن بخش زیادی از این کوه‌ها نیز بوده‌اند.

وی اضافه می کند: در مکانی مانند توران‌پشت با سابقه‌ تاریخیِ کم‌نظیر، کوهها و دشت‌ ها سنگ و کلوخ نیستند بلکه قدم به قدم این کهن دیار از مزارع و بیابان‌های اطراف گرفته تا محلات تاریخی آن نزد مردم محلی با نامی منحصر به فرد شناخته می‌شوند که این نام‌ها هر کدام روایت‌گر خاطرات قومی مردم این سرزمین‌ است و لطافت این خاطرات قومی، تاب تحمل چنگال خشن معادن را ندارند.

به گفته وی از ساکنان سالخورده توران‌پشت، خاطرات، افسانه‌ها و حتی اشعار محلی متعددی شنیده می شود که مربوط به نقطه‌ای از بیابان است که اکنون چنگال معادن آن را تکه‌تکه می‌کند.

 

شیرکوه، کوهستانی‌ترین و ییلاقی‌ترین منطقه استان یزد از طبیعت زیبا و حیات وحشی غنی برخوردار است که سال گذشته به پناهگاه حیات وحش ارتقا یافت. 

با این وجود بهره برداران معادن دست از این منطقه هم برنداشته اند و هرچند استخراج معدن در پناهگاه حیات وحش ممنوع است ولی تلاش برای بهره برداری های جدید در این منطقه دیده می شود.


 

رییس شورای روستا مهدی آباد دهستان شیرکوه در بخش مرکزی شهرستان تفت می‌گوید: اولین آثار منفی بهره برداری از معادن، تخریب منابع طبیعی یعنی خاک، بافت گیاهی، چشمه ها و آب های روان روستا است.

مجید باقرپور با اظهار شگفتی و تاسف از اعطا مجوزهای بی رویه معادن در این منطقه، اظهار می‌دارد: دلیل صدور این همه مجوزهای بی‌رویه مشخص نیست؛ چرا باید در محدوده‌ای که به عنوان پناهگاه حیات وحش تعیین شده مجوز بهره برداری صادر شود؟ زندگی گونه‌های نادر وحشی مهم‌تر است یا بهره برداری از معادن؟

وی با بیان این‌که مردم از بهره برداری معادن در این نقطه زیبای طبیعت ناراضی‌اند و از شوراها و دهیاری‌ها خواهان جلوگیری از آن هستند، می‌گوید: متولیان و صاحبان معادن برای آن‌که شوراها و دهیاری‌ها با آن‌ها همراهی کنند وعده مهیاسازی زیرساخت ها و کمک به روستاها را می دهند ولی وقتی بهره برداری را شروع کردند هیچ اقدامی از آن‌ها دیده نمی‌شود.

 

باقرپور از این رفتار دوگانه انتقاد می‌کند و ادامه می‌دهد: هیچ کدام از صاحبان معادن، بومی استان نیستند اما به راحتی مجوز بهره‌برداری گرفته‌اند؛ این در حالی است که اگر شورا یا دهیاری روستا بخواهد برای عمران و آبادی روستا نظیر احداث پل یا ایجاد دیوار ساحلی، قسمتی از یک سنگ را بردارد به آن‌ها اجازه داده نمی‌شود و در این وضعیت نامناسب اقتصادی باید از بازار آزاد تهیه کنند.

وی مدت زمان بلند بهره‌برداری معادن را دیگر مشکل موجود عنوان می‌کند و می‌گوید: با مدرن شدن تجهیزات برای بهره‌برداری معادن، سرعت استخراج هم زیاد شده است و از این رو پروانه بهره‌برداری به مدت ۱۰ سال صادر می‌شود.

وی اضافه می‌کند: این در حالیست که بهتر است ابتدا برای یک سال پروانه بهره‌برداری صادر شود و با بررسی خسارت‌ها و تبعات آن نسبت به تمدید آن تصمیم‌گیری کنند.

 

جاده‌های باریک روستایی برای تردد ماشین‌هایی با بار ترافیک در وسعت یک روستا احداث شده و عرض کمی دارند.

این جاده‌ها مناسب تردد ماشین‌های سنگین با بار سنگ‌های معدن نیستند، آسیب‌هایی که تردد این ماشین‌ها به جاده‌های روستایی دهستان دهشیر شهرستان تفت وارد کرده‌اند این جاده‌ها را غیرقابل استفاده کرده و نیازمند اعتبار زیادی برای مرمت آن‌ها است.

حالات بشنوید نظر مسئولان محلی در مورد این بخش از معضل معادن. 

 

دهیار روستای دهشیر بخش مرکزی شهرستان تفت می‌گوید: حدود ۵۰ معدن در این منطقه فعال هستند و استخراج به صورت افسارگسیخته در حال انجام است به گونه‌ای که یکی از بهره‌برداران معدن با به کارگیری ۶ پیمان کار، استخراج را انجام می‌دهد.

مقداد همتی  با بیان این‌که هیچ تدبیری نمی‌شود که آیندگانی هم قرار است بیایند و نیاز به منابع دارند، می‌افزاید: اگر دهیاری‌ها بخواهند در زمینه خدمت‌رسانی به مردم فعالیتی انجام دهند مجوز صادر نمی‌شود و برای گرفتن یک مجوز چندین سال است که پیگیر هستیم و موافقت حاصل نشده ولی مجوز بهره‌برداری معادن به راحتی صادر می‌شود.

وی با اشاره به این‌که بر اساس قانون، معادن باید جاده اختصاصی داشته باشند و از بارگیری تناژ غیرمجاز خودداری کنند، اظهار می‌دارد: متاسفانه معادن از جاده‌های روستایی که بر اساس ظرفیت روستاها احداث شده استفاده کرده و آن‌ها را به ویرانه ای تبدیل کرده‌اند، با توجه به این‌که حواله باربری آن‌ها در استان صادر نمی‌شود نظارتی بر روی تناژ آن‌ها هم نیست.

 

همتی ادامه می‌دهد: باید بارگیری معادن از طلوع تا غروب آفتاب صورت گیرد ولی در طول شب این اقدام انجام می‌شود و همین سبب سلب آسایش از مردم روستا شده است.

وی از عدم اجرا صحیح قانون یک درصد عوارض فروش معادن هم انتقاد می کند و می گوید: یک ریال از عوارض معادن به روستاها بر نمی‌گردد تا فایده‌ای برای عمران و آبادانی روستا داشته باشد و این در حالیست که معادن، جاده‌های روستایی را تخریب کرده‌اند که بازسازی آن‌ها هزینه زیادی می برد و هر بار بادی می‌وزد گرد و غبارهای معادن، کل محصولات کشاورزی اهالی روستا را فرا می‌گیرد.

 

دهیار دهشیر اضافه می‌کند: متاسفانه پروانه های جدید همچنان در حال صدور است و اخیرا در محلی چسبیده به قنات شریف آباد روستا و نزدیک بند خاکی، مراتع روستا و منطقه گردشگری طریق الرضا دهشیر، مجوز جدید برای بهره‌برداری معدن صادر شده است.

به گفته وی علی‌رغم اعتراض‌های مردمی، فعالیت این معدن آغاز شده و این در حالیست که این بهره‌برداری اثراث مخرب بر منابع طبیعی و میراث فرهنگی و گردشگری بر جا می‌گذارد.

 

نماینده مردم تفت و میبد در مجلس شورای اسلامی در این باره  می‌گوید: معادن، جزو انفال و در مالکیت دولت است و چنان‌چه درست از آن‌ها استفاده شود و حق و حقوق دولت، منطقه‌ای که در آن معدن وجود دارد و حق و حقوق مردم محترم شمرده شود؛ نه تنها مضر نیستند بلکه می توانند سبب آبادانی و درآمد برای کشور و رونق اقتصادی و اشتغال شوند.

سیدجلیل میرمحمدی می‌افزاید: متاسفانه خیلی از حق و حقوق های دولت و مردم رعایت نمی‌شود؛ به عنوان مثال در سال ۱۳۹۸ کل پولی که معادن شهرستان تفت به حساب دولت واریز کردند حدود ۵ میلیارد تومان بود که با توجه به خسارت های مختلف معادن، این مقدار هزینه چیزی جز خسران برای مردم نیست.

وی ادامه می‌دهد: در بهترین منطقه آب و هوایی استان(تفت) که می‌تواند بیشترین جاذبه‌های گردشگری برای مردم داشته باشد برای معادن مجوز داده می‌شود که بهره‌برداری و استخراج از آن‌ها محیط زیست، منابع طبیعی و جاده‌های روستاها را خراب و آسایش مردم را مختل می‌کند و صرفا برای چند نفر درآمد کسب می‌شود و این برای مردم و اهالی روستا ضرر و زیان است.

میرمحمدی اضافه می‌کند: در صدور مجوز باید نظر ساکنان، مسئولان شهرستان و شرایط منطقه لحاظ شود که متاسفانه شاهد صدور برخی مجوزها هستیم که نباید صادر شود.

وی تاکید می کند: معادن نه تنها حق و حقوق دولت را پرداخت نمی کنند بلکه به مسئولیت‌های اجتماعی خود پای بند نیستند؛ در چند ماه آغاز نمایندگی‌ام از معادن برای انجام مسئولیت‌های اجتماعی در روستاها نظیر بهسازی مدرسه، جاده، آب، خانه‌های بهداشت، بازسازی قنوات قول گرفتیم تا جهت عمران مناطق نزدیک به معادن اقدام کنند ولی متاسفانه به قول و قرارهای خود عمل نکردند.

نماینده تفت و میبد درباره اجرای قانون وصول یک درصد عوارض فروش معادن هم می‌گوید: در سال ۱۳۹۹ اتفاقی در این زمینه نیفتاده و چنان‌چه پولی هم واریز شده توزیعی صورت نگرفته است و یا اگر توزیع شده من اطلاعی ندارم.

 

فرماندار تفت هم می‌گوید: لازم است به دلیل ملاحظات اجتماعی، فرهنگی و امنیتی، هرگونه راه‌اندازی معدن جدید با هماهنگی شورای تامین و فرمانداری این شهرستان باشد و بر همین اساس تاکنون توانسته‌ایم جلو راه‌اندازی ۵ معدن جدید در شهرستان را بگیریم.

علیرضا نوکار می‌افزاید: برای معادن منطقه دهشیر شهرستان نیز جلساتی گذاشته شد و مقرر گردید تا همه معادن در مسیر مشخص شده فعالیت کنند و از ایستگاه باربری که در روستا و نزدیکی معادن مستقر می‌شود حواله بار دریافت کنند.

وی ادامه می دهد: در بارگیری، باسکول گذاشته می شود تا ماشین‌های حمل کننده سنگ معادن، وزن شوند و از اضافه بار آن‌ها جلوگیری می‌شود.

رئیس شورای تامین تفت تصریح می‌کند: مقرر شده است بخشی از درآمد حاصل از معادن صرف عمران و آبادانی روستاهای منطقه شود که امیدواریم به زودی شاهد عملی شدن این موضوع باشیم.

 

فرماندار تفت در مورد کامیون‌هایی که با داشتن بار اضافی، موجب تخریب جاده‌های کم عرض روستایی می‌شوند، اظهار می‌دارد: این امر، تخلف محسوب شده و ضمن برخورد با معدن دار، کامیون متخلف نیز توقیف می‌شود.

به گفته وی در همین راستا تاکنون ضمن توقیف تعدادی زیادی خودرو، تخلف مورد اشاره از طریق دستگاه‌های قضایی پیگیری شده است، ضمن آن‌که کامیونه‌ایی که از یک مبدا بار می‌زنند باید از همان مبدا هم بارنامه اخذ کنند و حق گرفتن بارنامه از محل‌های دیگر را ندارند. 

 

با وجود همه مخالفت‌های مردمی و مسئولان محلی با اعطا مجوز بهره‌برداری به معادن، معدن چیان غیربومی همچنان، چراغ خاموش در حال حرکت هستند.

معدن، قطعا موجب ایجاد درآمد و رونق اقتصادی و افزایش ثروت مردم یک منطقه، استان و کشور می‌شود اما اعطا بی‌رویه و اتوبوسی مجوزهای بهره‌برداری می‌تواند علاوه بر ایجاد معضلات زیست محیطی، موجب سلب آرامش و آسایش مردم شود.

ضروری است مسئولان وزارت صمت، استاندار استان یزد، فرماندار تفت، نمایندگان استان در مجلس شورای اسلامی و فعالان اجتماعی برای این معضل زیست محیطی، چاره اندیشی کنند.

شهرستان تفت که مرکز آن در ۲۰ کیلومتری شهر یزد واقع شده خوش آب و هواترین و ییلاقی‌ترین روستاهای استان را در دل خود جا داده است ضمن آن‌که یک سوم روستاهای استان هم در این منطقه واقع شده است.

از مجموع چهار هزار آبادی و روستا استان یزد حدود یکهزارو ۳۰۰ روستای آن دارای سکنه است که یک سوم آن‌ها در تفت واقع شده است.

ازحدود ۵۵۰ معدن استان، پنج مورد در مقیاس بزرگ ملی قرار دارد و بقیه در حد متوسط و کوچک است و از میان معادن ملی می‌توان به سنگ آهن چادرملو اردکان، زغال سنگ بافق( ۲ معدن)، سرب و روی مهدی آباد مهریز و اورانیوم ساغند اشاره کرد و ذخیره قطعی مجموع معادن استان حدود ۲ میلیارد تن تخمین زده می‌شود.

در یزد بیش از ۵۰ نوع اندیس معدنی وجود دارد و به همین دلیل چهارمین استان توسعه یافته صنعتی و از لحاظ تنوع معدنی دومین استان کشور است و  این منطقه به دلیل واقع شدن در مرکز ایران و فرو افتادگی کویر مرکزی و وجود چند گسل فعال، بستر ذخایر معدنی متعددی است که وجود این معادن مزیتی برای استان هست.

ایرنا نوشت، هم اکنون بیش از ۱۲ هزار نفر در معادن یزد فعالیت دارند.