عدم به کارگیری ظرفیت کاری مهندسان مشاور در پروژه‌های شهری

اسکان نيوز: آرش هاشم‌زاده‌همایونی ، کارشناس ارشد معماری و شهرسازی در یادداشت اختصاصی که در اختیار پایگاه خبری  اسکان یوز قرارداده، نوشت: مهندس مشاور، طبق تعریف، به مجموعه‌ای گفته می‌شود که کار طراحی، مطالعه و نظارت بر اجرای یک طرح عمرانی یا یک پروژه را از طرف کارفرما در ازای دریافت مبلغ قرارداد مربوطه به عهده می‌گیرد. طبق این تعریف مهندس مشاور در نظام فنی اجرایی ایران، وظیفه طراحی و نظارت پروژه‌ها را بر عهده دارد. از طرفی، به طور موازی با نظام فنی و اجرایی کشور، نظام مهندسی نیز در موضوع طراحی، نظارت و اجرای طرح‌های بخش خصوصی (پروژه‌های غیرعمرانی) شکل گرفته است.

پروژه‌های عمرانی به پروژه‌ای اطلاق می‌شود که محل تامین اعتبار آن از اعتبارات عمرانی دولت تامین شده باشد. این پروژه‌ها طبق ضوابط سازمان برنامه بودجه باید به وسیله شرکت‌های مهندس مشاور انجام بپذیرد. پروژه های غیرعمرانی (یا ساخت‌وسازهای شهری و بخش خصوصی) به پروژه‌هایی اطلاق می‌شود که محل تامین اعتبار آن اعتبارات عمرانی نیست و طبق دستورالعمل‌های سازمان برنامه بودجه، الزامی به انجام این پروژه‌ها به وسیله شرکت‌های مهندس مشاور وجود ندارد.

اولین شکاف قانون از همین تعاریف آغاز می‌شود. طبق این تعاریف مسئولیت پروژه‌های شهری بخش خصوصی (غیرعمرانی) با زیربنا بالا، باید بر اساس ظرفیت کار و نیز حجم کار پروژه، به همان تعداد مهندس دارای صلاحیت نظام مهندسی، ذکر شده در مقررات، ارجاع شود. به عنوان نمونه برای پروژه‌ای با 100 هزار مترمربع زیر بنا، به حدود 20 مهندس در هر رشته و کلا حدود 80 مهندس در رشته‌های مختلف نیازمند است که در واقع همه آن‌ها مسئولیت پروژه را بر عهده دارند ولی در واقع هیچ کس مسئول نهایی کار نیست. در صورتی که با انجام این گونه پروژه‌ها توسط شرکت های مهندس مشاور، یک مجموعه واحد توانایی مدیریت مهندسان مختلف در رشته های مختلف را دارا است و در عین حال مسئولیت نهایی کار توسط مجموعه مدیریت شرکت مهندس مشاور، کاملا مشخص است.

 

برای یک پروژه ساختمانی شهری، طراحی در دفاتر مهندسی طراحی ساختمان صورت می‌پذیرد. صلاحیت این دفاتر در واقع همان حدود صلاحیت شرکای حقیقی است. این دفاتر وظیفه تهیه نقشه‌های مورد نیاز مالک را بر عهده می‌گیرند. معمولا طراحی در این دفاتر انجام می پذیرد ولی مهر و امضا و مسئولیت طرح (اصطلاحا برگه نظام مهندسی) توسط افرادی دیگری انجام می‌شود که این افراد که صلاحیت خود را در اختیار این دفاتر قرار داده‌اند و بعضا اطلاعی از کیفیت کار ندارند.

مسئولیت این دفاتر تنها تا مرحله گرفتن پروانه تخریب و نوسازی است و در صورتی مالک در مرحله اجرا، درخواست اصلاح نقشه‌ها را داشته باشند، این دفاتر مسئولیتی در این خصوص ندارند. این مورد با توجه به تغییرات مرسوم که مالکان که در زمان اجرا  انجام می‌پذیرد (تغییر زیربنا، تغییر حیاط خلوت‌ها، تغییر نما و ...) معمولا بدون چک مجدد توسط مهندس طراح و توسط افراد فاقد صلاحیت انجام می‌پذیرد و تایید و چک نهایی را فقط کارشناسان شهرداری انجام می دهند.

از طرفی در مرحله طراحی، نقشه‌های مورد نیاز برای اجرا پروژه که شامل نقشه‌های معماری، سازه، برق و مکانیک است، به صورت ناپیوسته و توسط دفاتر یا افراد جداگانه، بدون تعامل با یکدیگر، طراحی می‌شود. نقشه‌های اجرایی فاز دو بعد از نهایی شدن نقشه‌های سازه و تاسیسات باید طراحی شود که در فرآیند نظام مهندسی به دلیل عدم پیوستگی، نقشه‌های فاز دو، تفاوت زیادی با نقشه‌های فاز یک ندارند و به هیچ عنوان نکات اجرایی کار در این نقشه‌های دیده نشده و تنها به کپی کردن دیتیل‌های اجرایی آماده، خلاصه می‌شود.

در پروژه‌هایی که شرکت‌های مهندس مشاور انجام می‌دهند صفر تا صد کار در دست شرکت مهندس مشاور است و تمام رشته‌های مختلف در زیر یک سقف و با همفکری و همکاری هم، اقدام به طراحی پروژه می‌کنند. مهندس مشاور بعد از انجام کار همراه کارفرما اصلاحات پروژه را مسئولانه جزو وظایف خود می‌داند. در شرکت‌های مهندس مشاور، با توجه به این‌که مهندسان چهار رشته در کنار هم، طراحی را انجام می دهند، خروجی نقشه‌های فاز دو، نقشه‌هایی با جزییات دقیق اجرایی و اختصاصی برای پروژه مورد نظر، است.

 

در نظارت پروژه‌های نظام مهندسی، مهندسان طراح هیچ مسئولیتی ندارند و مهندس ناظر ساختمان نیز هیچ ارتباطی با مهندسان طراح پروژه ندارد. همچنین برای مساحت‌های پایین (ساختمان‌های تک ناظر) در حال حاضر مهندس معمار یا عمران وظیفه نظارت بر بخش‌های تاسیسات الکتریکی و مکانیکی را نیز بر عهده دارد که بر خلاف صلاحیت وی است. در ساختمان‌های با مساحت‌های بالا نیز چهار ناظر برای چهار رشته (معماری، سازه، برق، مکانیک) هیچ ارتباطی با یکدیگر ندارند و بدون همفکری هر یک وظیفه خود را به طور مکانیکی و به تنهایی انجام می‌دهند.

در طرف دیگر، در پروژه هایی که مهندس مشاور طراحی آن را بر عهده دارد، به صورت معمول، نظارت هم توسط همان تیم طراحی با کمک گرفتن از مهندسان ناظر صورت می‌گیرد. این موضوع باعث می‌شود با توجه به اشراف کامل طراحان به پروژه، اجرا تطابق بیشتری با نقشه‌های طراحی شده داشته باشد. همچنین مهندسان ناظر (4 رشته) شرکت مهندس مشاور، با همفکری و هماهنگی کامل یکدیگر پروژه را نظارت می‌کنند.

 

در مقوله اجرا پروژه‌های شهری در ساختار نظام مهندسی ساختمان، هنوز اجرا توسط مجری دارای صلاحیت خلاهای قانونی زیادی دارد و اجرای عموم پروژه‌های شهری، توسط مالک انجام می‌شود ولی در اجرا در پروژه‌های عمرانی این تقسیم وظایف سال‌ها است که به خوبی بر عهده پیمانکاران واجد صلاحیت سازمان برنامه بودجه است. پیمانکاران واجد صلاحیت هر یک در فرآیندی مشابه مهندس مشاور تخصص و تجهیزات خود را برای سازمان برنامه بودجه اثبات و صلاحیت و رتبه مناسب خود را دریافت کرده‌اند. در واقع این تقسیم وظایف در بخش طراحی، نظارت و اجرای پروژه‌های عمرانی، سال‌هاست در بوته آزمایش، به خوبی جواب خود را پس داده است.

 

همه موارد ذکر شده، تنها بخشی از تفاوت های طراحی نظارت و اجرای پروژه‌های شهری در نظام فنی اجرایی و نظام مهندسی ساختمان ایران بوده است که ذکر تفصیلی آن در این مقاله نمی‌گنجد و نتیجه تمام این موارد در ساخت‌وساز شهری و عدم امکان ورود شرکت‌های مهندس مشاور به این گونه پروژه‌ها، کاهش شدید کیفیت طراحی و ساخت پروژه‌های شهری بوده است. اصلاح فرآیند ارجاع کار طراحی، نظارت و ساخت پروژه‌های شهری، توسط سازمان برنامه و بودجه و در نظر گرفتن شرکت‌های مهندس مشاور که توانایی بالقوه بالایی در این زمینه دارند ضمن نجات این صنف از خطر سقوط، می‌تواند باعث شکوفایی این بازوی مهم مهندسی و بهبود کیفیت ساخت‌وساز کشور شود.